नामाऐवजी वापरल्या जाणाऱ्या शब्दाला सर्वनाम असे म्हणतात . नमांची पुनरावृत्ती टाळणे हे सर्वनामाचे कार्य होय . सर्वनामांना स्वत:चा अर्थ नसतो . ती ज्या नामासाठी वापरली जातात , त्यांचाच अर्थ सर्वनामांना प्राप्त होतो .

सर्वनामाची वैशिष्ठ्ये :

• सर्वनाम ही विकारी शब्दजाती आहे .
• सर्वनामांना लिंग , वचन , विभक्ती असे विकार होतात .
• सर्वनामांना स्वत:चा अर्थ नाही .
• सर्वनामांना प्रतिनामे असेसुद्धा म्हणतात .
• अधिक वाचा मराठी नाम व नामाचे प्रकार | Noun in Marathi Grammar| Nam in Marathi

मराठीत एकूण सर्वनामे खालीलप्रमाणे 9 आहेत .

• मी . कोण
• तू . आपण
• तो/ती/त्या/ते . काय
• हा /ही/हे/ह्या . स्वत:
• जो/जी/जे/ज्या

1) पुरुषवाचक सर्वनामे :

व्याकरणात पुरुष ही संकल्पना व्यापक आहे . प्रथम व द्वितीय पुरुषी सर्वनामे लिंगानुसार बदलत नाहीत . फक्त तृतीय सर्वनामे मात्र बदलतात .

अ) प्रथम पुरुषवाचक :

बोलणारा स्वत:चा उल्लेख करताना स्वत:च्या नामाऐवजी जी सर्वनामे वापरतो , ती प्रथम पुरुषवाचक असतात .

उदा . मी , आम्ही , आपण , स्वत:

• मी उद्या सातरला जाणार आहे .
• आपण सहलीला जाऊ .
• आम्ही तुला मदत करू .
• स्वत: खात्री करून घेतो .
• अधिक वाचा विभक्ती व त्याचे प्रकार | Vibhakti in marathi

ब) द्वितीय पुरुषवाचक :

समोरच्या व्यक्तीचे नाव न घेता तिच्यासाठी जी सर्वनामे वापरली जातात , ती द्वितीय पुरुष वाचक असतात .

उदा . तू , तुम्ही , आपण , स्वत:

• तू एवढी चकली खाऊन टाक .
• तुम्ही एवढे काम कराच .
• आपण आलात , बरे वाटले .
• स्वत: जाऊन आलात हे बरे झाले .
• अधिक वाचा 100+ समानार्थी शब्द मराठी | Samanarthi Shabd in marathi.

क) तृतीय पुरुषवाचक :

ज्याच्याबद्दल बोलायचे किंवा लिहायचे , त्याचा उल्लेख करणाऱ्या सर्वनामांना तृतीय पुरुषी सर्वनामे म्हणतात . अशी व्यक्ती शक्यतो समोर नसते .

उदा . तो , ती , ते , त्या .

• तो म्हणे आजारी होता .
• ती अतिशय सुंदर होती .
• त्या चांगले गात .
• अधिक वाचा 100+ विरुद्धार्थी शब्द मराठी | Virudharthi Shabd in Marathi .

2) दर्शक सर्वनाम :

हा/ ही/ हे/ह्या/तो/ती/ते/त्या + विशेषण + नाम = दर्शक सर्वनाम

हा/ ही/ हे/ह्या/तो/ती/ते/त्या +नाम + विशेषण = दर्शक विशेषण

दर्शक सर्वनाम	दर्शक विशेषण
1) ती चलाख मुलगी आहे .	1) ती मुलगी चलाख आहे .
2) तो मठ्ठ मुलगा आहे .	2) तो मुलगा मठ्ठ आहे .
3) तो गोरा मुलगा आहे .	3) तो मुलगा गोरा आहे .
4) हा रानटी हत्ती आहे .	4) हा हत्ती रानटी आहे .

3) संबंधी सर्वनामे :

जो , जी , जे , ज्या ही संबंधी सर्वनामे आहेत .

उदा .

• जे चकाकते , ते सोने नसते .
• जो करेल , तो भरेल .
• ज्याने हे भांडण उकरले , तो माघार घेईल .
• जे पेरावे , ते उगवते .

4) प्रश्नार्थक सर्वनामे :

एखाद्या नामाला प्रश्न विचारण्यासाठी वापरलेल्या प्रश्नसूचक शब्दाला प्रश्नार्थक सर्वनामे म्हणतात .

उदा . कोण, काय , कोणास , कोणाला , कोणी .

5) सामान्य/अनिश्चित सर्वनामे :

कोण / काय या शब्दांचा वापर प्रश्न विचारण्यासाठी न करता ती कोणत्या नामासाठी वापरली आहेत हे निश्चितपणे सांगता येत नसेल तर ती अनिश्चित सर्वनामे असतात .

• कोणी यावे टिकली मारून जावे .
• कोणी ,कोणास काय म्हणावे !
• कोण ही गर्दी !
• माझ्या मुठीत काय ते सांग पाहू .
• अधिक वाचा 150 + मराठी वाक्यप्रचार व त्यांचे अर्थ | Vakyaprachar in marathi .

6 ) आत्मवाचक सर्वनामे :

आत्मवाचक सर्वनामे वाक्याच्या सुरुवातीला कधीच येत नाहीत , कारण ती स्वत: असा अर्थ व्यक्त करत असल्यामुळे ती नेहमी नामानंतरच वापरावे लागतात . तीन आत्मवाचक सर्वनामांपैकी निज हे निश्चित आत्मवाचक सर्वनाम आहे , तर स्वत: / आपण ही पुरुषवाचक शब्दाची जात विचारल्यास पुरुषवाचक सांगावी तर स्वत: शब्दाची मात्र आत्मवाचक सांगावी .

• कर्ता आपण / स्वत: / निज ( आत्मवाचक )

उदा .

1. मी स्वत: त्याला पाहिले .
2. तो आपणहून माझ्याकडे आला .
3. तू स्वत: मोटार हाकशील का ?
4. पक्षी निज बाळांसह बागडती .
5. अधिक वाचा ChatGpt म्हणजे काय? What is ChatGpt in Marathi?

सर्वनामोत्पन्न सर्वनामे :

मूळ सर्वनामांना प्रत्यय जोडून सर्वनामांची जी विविध रुपे तयार केली जातात त्यांना सर्वनामोत्पन्न सर्वनामे म्हणतात .

• हा – असा , असला , इतका , एवढा
• तो – तसा , तसला , तितका , तेवढा